Luật Đấu thầu số 43/2013/QH13 của Quốc hội, Nghị định số 63/2014/NĐ-CP của Chính phủ và các Thông tư hướng dẫn đã quy định đầy đủ, rõ ràng từ các bước lựa chọn nhà thầu đến quy trình thẩm định giá trong gói thầu…nhằm tạo ra môi trường cạnh tranh, công bằng, minh bạch, tiết giảm tối đa cho ngân sách Nhà nước.
Tuy nhiên, việc áp dụng và thực thi pháp luật còn bất cập khi nhiều gói thầu chênh lệch giá cao hơn thực tế, dẫn đến việc thời gian vừa qua, Bộ Công an và Công an các tỉnh, thành liên tục điều tra, khởi tố, bắt tạm giam hàng loạt lãnh đạo Sở, giám đốc bệnh viện, giám đốc doanh nghiệp... liên quan đến vi phạm trong đấu thầu mua sắm trang thiết bị, vật tư y tế.
Trước thực trạng đó, Tạp chí Nhà Quản lý đã triển khai chuyên đề nghiên cứu tìm hiểu thực tiễn quản lý công tác đấu thầu tại các bệnh viện trên địa bàn Thành phố Hà Nội - nhằm đóng góp những thông tin hữu ích, giúp cơ quan quản lý Nhà nước nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý sử dụng vốn đầu tư công. Đơn cử như tại Bệnh viện Mắt Hà Nội.
Kết quả phân tích dữ liệu của phần mềm đấu thầu cho thấy, Bệnh viện Mắt Hà Nội có quan hệ với 74 nhà thầu, đã có công bố kế hoạch lựa chọn nhà thầu của 90 dự án với tổng số 181 gói thầu; đã thực hiện mời thầu 78 gói (với 87 thông báo mời thầu), thực hiện mời sơ tuyển 0 gói. Có 103 gói có kết quả mà không có TBMT, TBMST.
Trung bình số nhà thầu tham gia mỗi gói thầu là 1,94 nhà thầu. Tổng giá trị theo gói thầu có KQLCNT hợp lệ là 234.594.896.811 đồng (Bằng chữ: Hai trăm ba mươi bốn tỷ, năm trăm chín mươi bốn triệu, tám trăm chín mươi sáu nghìn, tám trăm mười một đồng), trong đó tổng giá trị trúng thầu là 154.738.175.194 đồng.
Thế nhưng, điều đáng chú ý là trong các gói thầu mà Bệnh viện Mắt Hà Nội tổ chức thường xuất hiện những gói thầu với tổng trị giá hàng chục tỷ đồng.
Không chỉ việc xuất hiện nhà thầu liên tục trúng các gói thầu khủng mà qua hồ sơ cũng cho thấy, rất nhiều gói thầu mà Bệnh viện Mắt Hà Nội tổ chức có tổng giá trị hàng chục tỷ đồng nhưng không tiết kiêm được đồng nào cho ngân sách.
Từ những gói thầu “tiết kiệm 0 đồng”...
Lựa chọn nghiên cứu ngẫu nhiên 10 gói thầu trong giai đoạn 2021- 31/03/2023 cho thấy, hầu hết chiếm tỉ lệ tiết kiệm rất thấp. 6/10 gói có tỉ lệ quanh mức 0%, trong đó 5 gói không tiết kiệm được đồng nào, gói cao nhất cũng chỉ đạt 1,96%.
Tổng giá trị trúng thầu của 10 gói này là 57.955.893.955 đồng (Bằng chữ: Năm mươi bẩy tỷ, chín trăm năm mươi năm triệu, tám trăm chín mươi ba nghìn, chín trăm lăm năm đồng), tiền tiết kiệm 356.186.400 đồng (Bằng chữ: Ba trăm năm mươi sáu triệu, một trăm tám mươi sáu nghìn, bốn trăm đồng). Điều này đồng nghĩa với việc sau quá trình đấu thầu hàng chục tỷ đồng, tiền tiết kiệm cho ngân sách đạt tỉ lệ là 0,61%.
Trong bảng, 5/10 gói không tiết kiệm đồng nào cho ngân sách.Cụ thể: Ngày 17/03/2023, ông Nguyễn Xuân Tịnh – Giám đốc Bệnh viện Mắt Hà Nội đã ký quyết định số 233/QĐ-BVM phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu Gói thầu số 05: Mua thủy tinh thể mềm, đa tiêu cự năm 2023. Đơn vị trúng thầu: Liên danh Tâm An – Hùng Vĩ với giá trúng thầu: 2.979.000.000 đồng (Bằng chữ: Hai tỷ, chín trăm bảy mươi chín triệu đồng chẵn). Nhà thầu chào thầu chính xác 100% so với giá dự toán, đồng nghĩa với việc không tiết kiệm được đồng nào cho ngân sách, chỉ có duy nhất 1 nhà thầu tham dự và nghiễm nhiên trúng thầu không có yếu tố cạnh tranh (?)
Quyết định số 233/QĐ-BVM, ngày 17/03/2023 phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu Gói thầu số 05: Mua thủy tinh thể mềm, đa tiêu cự năm 2023.Ngày 08/04/2022, ông Nguyễn Xuân Tịnh – Giám đốc Bệnh viện Mắt Hà Nội đã ký quyết định số 232/QĐ-BVM phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu Gói thầu số 02: Gói thầu thuốc biệt dược gốc hoặc tương đương điều trị. Đơn vị trúng thầu: Liên danh Công ty TNHH DP&TTBYT Hoàng Đức – Công ty cổ phần dược phẩm thiết bị y tế Hà Nội – Công ty TNHH MTV Vimedimex Bình Dương – Công ty TNHH một thành viên Dược liệu Trung ương 2, với giá trúng thầu 5.321.412.485 đồng (Bằng chữ: Mười lăm tỷ, một trăm năm mươi hai triệu, hai trăm mười ba nghìn, hai trăm mười lăm đồng đã bao gồm thuế và các chi phí khác), đáng chú ý gói thầu giá trị hàng tỷ đồng chỉ tiết kiệm ngân sách được 450.710 đồng (?)
Tương tự, ngày 09/09/2022 ông Nguyễn Xuân Tịnh – Giám đốc Bệnh viện Mắt Hà Nội đã ký quyết định số 670/QĐ-BVM phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu Gói thầu số 13: Mua vật tư y tế cho khám. Phẫu thuật chuyên khoa Mắt cuối năm 2022. Đơn vị trúng thầu Công ty TNHH Thiết bị Y Khoa Tâm An – Công ty TNHH Thương mại Bách Quang – Công ty TNHH Y tế Hùng Vĩ với giá trúng thầu 1.862.000.000 đồng (Bằng chữ: Một tỷ, tám trăm sáu mươi hai triệu đồng chẵn).
Liên danh nhà thầu này cũng đã “may mắn” chào thầu chính xác 100% so với giá dự toán đồng nghĩa với việc không tiết kiệm được đồng nào cho ngân sách, chỉ có duy nhất 1 nhà thầu tham dự và nghiễm nhiên trúng thầu không có yếu tố cạnh tranh (?)
... Đến nhà thầu “quen mặt” chào thầu chính xác 100%
Theo khảo sát của Tạp chí Nhà Quản lý trong hoạt động đầu tư của Bệnh viện Mắt Hà Nội cho thấy thời gian gần đây, chỉ trong thời gian ngắn Công ty TNHH Thiết bị Y khoa Tâm An đã liên tục trúng thầu với tổng giá trị hàng chục tỉ đồng. Nhưng điều kỳ lạ là ở nhiều gói thầu do Công ty TNHH Thiết bị Y khoa Tâm An trúng thầu lại không tiết kiệm được ngân sách (?)
Theo tìm hiểu của phóng viên Tạp chí Nhà Quản lý được biết, Công ty TNHH Thiết bị Y khoa Tâm An (Gọi tắt là: Công ty Tâm An – PV) - tên quốc tế: Tam An Medical Instruments Company limited, thành lập ngày 10/09/2014 có mã số thuế 0312920901. Trụ sở chính: 338/27 Nguyễn Đình Chiểu, Phường 04, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh, người đại diện pháp luật: Lê Thanh Giang – chức vụ: Giám đốc.
Kết quả phân tích dữ liệu của phần mềm đấu thầu Quốc gia thể hiện Công ty TNHH Thiết bị Y khoa Tâm An là “đối tác” quen với bên mời thầu Bệnh viện Mắt Hà Nội.
Doanh nghiệp này đã tham gia vào 13 gói thầu (bao gồm cả liên danh và độc lập) tại Bệnh viện Mắt Hà Nội. Theo đó Công ty TNHH Thiết bị Y khoa Tâm An đã trúng 11/13 gói thầu, 1 gói trượt, 1 gói chưa có kết quả; với tổng giá trị 39.698.975.200 đồng (Bằng chữ: Ba mươi chín tỷ, sáu trăm chín mươi tám triệu, chín trăm bảy mươi lăm nghìn, hai trăm đồng); tỷ lệ giá trúng thầu với giá dự toán 99,34%.
Tỷ lệ giá trúng thầu với giá dự toán thầu của Công ty TNHH Thiết bị Y khoa Tâm An với Bệnh viện Mắt Hà Nội gần như tuyệt đối, đạt 99,34%.
Trong số 10 gói thầu phóng viên Tạp chí Nhà Quản lý đã tìm hiểu ở trên, 7 gói có sự góp mặt của Công ty TNHH Thiết bị Y khoa Tâm An ở cả vai trò liên danh và độc lập. Nhà thầu này cùng “đồng đội” chào thầu chính xác 100% giá dự toán khi có 5 gói tiết kiệm 0 đồng cho ngân sách.
Điều đáng ngạc nhiên, kịch bản “tiết kiệm 0 đồng” được lặp lại nhiều lần trong cùng 1 ngày, cả 3 gói thầu thuộc dự toán: mua sắm Vật tư phục vụ công tác khám chữa bệnh cuối năm 2021 cho Bệnh viện Mắt Hà Nội; do ông Nguyễn Xuân Tịnh – Giám đốc Bệnh viên Mắt Hà Nội ký quyết định phê duyệt nhà thầu đều có sự góp mặt của Công ty TNHH Thiết bị Y khoa Tâm An.
Cụ thể, ngày 06/12/2021 ông Nguyễn Xuân Tịnh – Giám đốc Bệnh viện Mắt Hà Nội đã ký quyết định Số 1121/QĐ-BVM về việc phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu Gói thầu số 03: Mua sắm thủy tinh thể nhân tạo mềm, đơn tiêu cự. Đơn vị trúng thầu: Liên danh Công ty TNHH Thiết bị Y khoa Tâm An – Công ty TNHH Minh Tuệ - Công ty CP Dược phẩm TBYT Việt Long – Công ty CP Thiên Trường; với giá trúng thầu 9.429.200.000 đồng (Bằng chữ: Chín tỷ, bốn trăm hai mươi chín triệu, hai trăm nghìn đồng chẵn), tiết kiệm 0%.
Cùng ngày, ông Nguyễn Xuân Tịnh ký quyết định số 1127/QĐ-BVM về việc phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu gói thầu số 06: Mua sắm vật tư tiêu hao chuyên khoa Mắt. Đơn vị trúng thầu: Liên danh Công ty TNHH Thiết bị Y Khoa Tâm An – Công ty CP Thiên Trường; với giá trúng thầu 7.276.056.200 đồng (Bằng chữ: Bảy tỷ, hai trăm bảy mươi sáu triệu, không trăm năm mươi sáu ngànm hai trăm đồng), tiết kiệm 0%.
Kết quả trúng thầu gói thầu số 04: Mua sắm thủy tinh thể nhân tạo mềm, đa tiêu cự.
Bênh cạnh đó, với tư cách nhà thầu độc lập Công ty TNHH Thiết bị Y Khoa Tâm An cũng được ông Nguyễn Xuân Tịnh phê duyệt trúng thầu gói thầu số 04: Mua sắm thủy tinh thể nhân tạo mềm, đa tiêu cự tại quyết định số 1123/QĐ-BVM ký ngày 06/12/2021, với giá trúng thầu 7.690.000.000 đồng (Bằng chữ: Bảy tỷ, sáu trăm chín mươi triệu đồng chẵn), tiết kiệm 0%.
Đấu thầu tiết kiệm thấp gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến thâm hụt ngân sách nhà nước
Nêu quan điểm về tình trạng đấu thầu, Luật sư Bùi Hải Yến - Đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội nhận định: Hiện tượng có quá nhiều gói thầu tỉ lệ tiết kiệm rất thấp, một số gói thầu có tỉ lệ suýt soát bằng “0” hay một số nhà thầu “quen mặt” với bên mời thầu rất có khả năng có các dấu hiệu vi phạm pháp luật, đặc biệt là trong quá trình mời thầu và lựa chọn nhà thầu”.
Việc đấu thầu có tỉ lệ tiết kiệm thấp sẽ ảnh hưởng rất lớn đến ngân sách Nhà nước. Hiện nay quy trình lựa chọn nhà thầu, thẩm định kết quả được quy định chi tiết trong Luật Đấu thầu và Nghị định 63/2014/NĐ-CP, tuy nhiên bên mời thầu có thực hiện đúng theo những quy định đó hay không sẽ tác động đến kết quả đấu thầu.
Đề cập đến nguyên nhân của tình trạng những gói thầu “siêu tiết kiệm”, luật sư Hải Yến phân tích: Chẳng hạn, quy trình công khai gói thầu, mời gọi nhà thầu không rõ ràng, minh bạch, không công khai, không được tiếp cận rộng rãi. Chủ đầu tư/bên mời thầu cố tình không cung cấp hoặc cung cấp không rõ ràng những nội dung gói thầu, khiến các nhà thầu khó tiếp cận, trong khi đó một số nhà thầu “quen” lại nắm đầy đủ những thông tin cần thiết phục vụ đấu thầu.
Hoặc do quá trình lựa chọn nhà thầu không có sự cạnh tranh, vì số lượng nhà thầu ít, đôi khi chỉ có 01 nhà thầu/gói thầu. Hoặc trong quá trình đấu thầu thì các nhà thầu liên thông với nhau, xuất hiện hiện tượng “quân xanh”, “quân đỏ”, khiến cho việc đấu thầu công khai mất tính cạnh tranh vốn có.
Bên cạnh đó, nhiều nhà thầu hiện nay chưa đáp ứng năng lực và kinh nghiệm, không đảm bảo điều kiện để trúng thầu.
Cũng có thể kể đến, có hiện tượng nâng khống giá trang thiết bị trong các gói thầu so với thị trường, đặc biệt là trong các lĩnh vực như y tế, giáo dục, có dấu hiệu trục lợi và vi phạm pháp luật hình sự.
Thời gian gần đây, vấn đề tiết kiệm chi tiêu ngân sách được đặt ra để tránh nguy cơ thâm hụt ngân sách và nợ công cho Việt Nam. Do đó với tỉ lệ tiết kiệm siêu thấp (từ 0% đến 0,016%), về cơ bản cho thấy không góp phần tiết kiệm cho ngân sách nhà nước.
Hoàng Bảo - Minh Anh
