Đấu thầu mang lại lợi ích to lớn đối với chủ đầu tư, nhà thầu và nền kinh tế quốc dân nói chung. Công tác đấu thầu được thực hiện trong nhiều lĩnh vực khác nhau từ xây dựng, mua sắm thiết bị, thực hiện dự án… Đặc biệt trong lĩnh vực công, đấu thầu góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh, nâng cao hiệu quả của công tác quản lý nhà nước về đầu tư và xây dựng, hạn chế và loại trừ được tình trạng thất thoát, lãng phí vốn ngân sách nhà nước.
Mục đích của việc đấu thầu là nhằm tiết kiệm ngân sách nhà nước, tìm ra nhà thầu có đủ trình độ, năng lực cung cấp hàng hóa, xây lắp, mua sắm… phục vụ công cuộc phát triển Kinh tế - Xã hội của đất nước. Để đảm bảo tính cạnh tranh trong đấu thầu, cơ quan chức năng đã có nhiều văn bản hướng dẫn chi tiết thực hiện đấu thầu, đồng thời quy định hàng loạt hành vi bị nghiêm cấm...
Hệ thống văn bản Luật trong đấu thầu có nhiều, nhưng cốt lõi vẫn nằm ở Luật Đấu thầu của Quốc hội, Nghị định số 63/NĐ-CP của Chính phủ, Thông tư số 09/2020 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Chỉ thị số 47/2017 của Thủ tướng Chính phủ về việc chấn chỉnh công tác đấu thầu…
Theo Luật Đấu thầu năm 2013, “đấu thầu là quá trình lựa chọn nhà thầu để ký kết và thực hiện hợp đồng cung cấp dịch vụ tư vấn, dịch vụ phi tư vấn, mua sắm hàng hóa, xây lắp; lựa chọn nhà đầu tư để kí kết và thực hiện hợp đồng dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư, dự án đầu tư có sử dụng đất trên cơ sở bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.” Tuy nhiên, có lúc có nơi trong các công đoạn của công tác đấu thầu vẫn phát sinh những tiêu cực chưa xử lý được, đặc biệt trong mấy năm gần đây có nhiều vụ việc liên quan đến lĩnh vực y tế, giáo dục, xây dựng cơ bản đã gây bức xúc trong dư luận.
Từ thực tiễn đó, Tòa soạn Tạp chí Nhà Quản Lý tổ chức triển khai, thực hiện chuyên đề nghiên cứu về “Nhận diện môi trường đầu tư công: Thực tế quản lý từ hoạt động đấu thầu trong phát triển kinh tế địa phương”, qua đó khảo sát để minh chứng thực tế tại một số đơn vị sự nghiệp công lập. Trong quá trình triển khai chuyên đề, chúng tôi đã nhận được những ý kiến phản ánh đa chiều, tồn tại bất cập trong công tác đấu thầu tại Gói thầu mua sắm do Văn phòng Đăng ký Đất Đai Thanh Hóa làm chủ đầu tư.
Cụ thể qua khảo sát gói thầu số 3: “Mua sắm và lắp đặt máy móc, trang thiết bị Dự án: Mua sắm máy móc, trang thiết bị phục vụ hoạt động sự nghiệp” do Văn phòng Đăng ký Đất đai Thanh Hóa (đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Thanh Hóa) làm chủ đầu tư có dấu hiệu đội giá so với sản phẩm có cùng xuất xứ, thông số kỹ thuật được bán trên thị trường, nguy cơ thất thoát hàng tỷ đồng ngân sách Nhà nước.
Gói thầu gần 30 tỷ đồng chỉ có một công ty tham gia và giá sản phẩm chênh lệch cả tỷ đồng...
Theo kết quả phân tích dữ liệu và thông tin tài liệu có được thì Văn phòng Đăng ký đất đai Thanh Hóa chỉ có quan hệ với 1 nhà thầu, đã thực hiện mời thầu 1 gói (với 1 thông báo mời thầu); đã công bố kết quả của 1 gói.
Tổng giá trị theo gói thầu có kết quả lựa chọn nhà thầu hợp lệ là: 28.066.000.000 đồng (Bằng chữ: Hai mươi tám tỷ, không trăm sáu mươi sáu triệu đồng), trong đó tổng giá trị trúng thầu là: 27.984.868.000 đồng (Bằng chữ: Hai mươi bảy tỷ, chín trăm tám mươi tư triệu, tám trăm sáu mươi tám nghìn đồng). Tỉ lệ tiết kiệm là: 0,29%. Con số này trùng khớp với giá dự toán và giá trúng thầu gói số 03: Mua sắm và lắp đặt máy móc, trang thiết bị thuộc dự án Mua sắm máy móc, trang thiết bị phục vụ hoạt động sự nghiệp của văn phòng Đăng ký đất đai tỉnh Thanh Hóa.
Gói thầu được Giám đốc văn phòng Đăng ký đất đai tỉnh Thanh Hóa Hoàng Vũ Tuyến phê duyệt kết quả lựa chọn theo Quyết định số 82/QĐ-VPĐK ngày 17/8/2020.
Cũng theo thông tin trên mạng đấu thầu Quốc gia thì gói thầu này chỉ có duy nhất một nhà thầu tham gia và trúng thầu là Công ty cổ phần Thương mại và Công nghệ G8. Công ty này đã tham gia 67 gói thầu, trong đó trúng 49 gói, trượt 7 gói, 10 chưa có kết quả, 1 gói đã bị huỷ. Đa phần các gói thầu của Công ty này tham gia là trên địa bàn Thanh Hóa.
Đáng chú ý, nhà thầu Công ty cổ phần Thương mại công nghệ G8 có tham gia 31 gói thầu của bên mời thầu: Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng huyện Thạch Thành, Thanh Hóa trong đó đã trúng thầu 27 gói, trượt thầu 0 gói, 4 gói chưa có kết quả, 0 gói thầu đã huỷ.
Công ty cổ phần Thương mại Công Nghệ G8.Do đây là gói thầu tổ chức đấu thầu qua mạng, hầu hết các thông tin được công khai minh bạch hoàn toàn theo quy định hướng dẫn và cơ sở pháp lý trong Luật Đấu thầu năm 2013; Nghị định 63/2014/NĐ-CP ngày 26/06/2014 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đấu thầu về lựa chọn nhà thầu và Thông tư số 11/2019/TT-BKHĐT của Bộ Kế hoạch và Đầu tư quy định chi tiết việc cung cấp, đăng tải thông tin về đấu thầu, lộ trình áp dụng lựa chọn nhà thầu qua mạng và quản lý, sử dụng giá trị bảo đảm, dự thầu, bảo đảm thực hiện hợp đồng không được hoàn trả.
Tuy nhiên, khi nghiên cứu hồ sơ và tìm hiểu đơn giá các hàng hóa trong gói thầu cũng như đối chiếu yêu cầu kỹ thuật, phóng viên nhận thấy có hiện tượng giá thành một số mã hàng cao hơn nhiều so với giá thị trường.
Quyết định số QĐ-VPĐK ngày 17/8/2020, về việc phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu Gói số 3: Mua sắm và lắp đặt máy móc, trong thiết bị Dự án: Mua sắm máy móc, trang thiết bị phục vụ hoạt động sự nghiệp của Văn phòng Đăng ký đất đai Thanh Hóa.Cụ thể: Máy photocopy - Model: DCV3060, hãng sản xuất: Fuji xerox có đơn giá tại gói thầu là 89.690.000 đồng/cái. Theo phóng viên Tạp chí Nhà Quản Lý tìm hiểu thì biết được, tại một website chuyên cung cấp máy photocopy, chiếc máy này đang được niêm yết với giá 55.000.000 đồng, chênh lệch 34.690.000 đồng/chiếc. Tổng tiền chênh lệch của 56 cái là 1.942.640.000 đồng (Bằng chữ: Một tỷ, chín trăm bốn mươi hai triệu, sáu trăm bốn mươi nghìn đồng).
Sản phẩm máy toàn đạc điện tử - Model: GM105, hãng sản xuất: Topcon có đơn giá tại gói thầu là 211.217.000 đồng/cái, tuy nhiên thị trường đang bán chiếc máy này với giá 132.000.000 đồng/cái. Với số lượng 31 cái, tổng tiền chênh lệch là 2.455.727.000 đồng (Bằng chữ: Hai tỷ, bốn trăm năm mươi lăm triệu, bảy trăm hai mươi bảy nghìn đồng).
Danh mục hàng hóa và thông số kỹ thuật của sản phẩm Tủ đựng tài liệu cùng bảng báo giá sản phẩm của đơn vị bán ngoài thị trường.Sản phẩm tủ đựng tài liệu có đơn giá tại gói thầu là 5.005.000 đồng/bộ, tuy nhiên thị trường đang bán chiếc tủ đáp ứng đầy đủ yêu cầu như trong E-HSMT với giá 2.484.000 đồng/bộ, chênh lệch 22.521.000 đồng/bộ. Với số lượng 446 bộ tủ đựng tài liệu, tổng số tiền chênh lệch là 1.124.366.000 đồng (Bằng chữ: Một tỷ, một trăm hai mươi tư triệu, ba trăm sáu mươi sáu nghìn đồng).
Sản phẩm Máy in đa chức năng khổ giấy A3 – MFP M433A có đơn giá trúng thầu là 18.078.000 đồng/bộ, thị trường đang bán bộ sản phẩm này với giá dao động 9.990.000 đồng – 10.500.000 đồng. Với số lượng 68, tổng ttiền chênh lệch dao động 549.984.000 đồng – 515.304.000 đồng.
Máy in đa chức năng khổ giấy A3 – MFP M433A có đơn giá trúng thầu là 18.078.000 đồng/bộ, thị trường đang bán bộ sản phẩm này với giá dao động 9.990.000 đồng – 10.500.000 đồng.Phóng viên Tạp chí Quản Lý vẫn chưa tiến hành nghiên cứu hết toàn bộ hàng hóa, tuy nhiên, chỉ tìm hiểu ngẫu nhiên với 4/19 mã hàng được mua sắm, gói thầu đã có dấu hiệu đội giá cao hơn giá thị trường, số tiền chênh lệch từ 4.324.341.000 đồng – 4.289.661.000 đồng.
Bảng giá so sánh do phóng viên khảo sát, nghiên cứu thị trường.Cần lưu ý rằng, giá hàng hóa cao hay thấp đôi khi còn phụ thuộc và ảnh hưởng bởi các yếu tố: tính năng, công suất, linh phụ kiện theo kèm, chế độ bảo hành, bảo trì, đào đạo, vận chuyển, truyền thông, thời gian... Tuy nhiên, chênh lệch giá hơn 4 tỷ đồng là một con số rất đáng suy ngẫm.
Đôi điều suy nghĩ về một "nghịch lý"...
Qua các vụ án kinh tế, tham nhũng mà Cơ quan điều tra của Bộ Công an phát hiện trong thời gian qua cho thấy, các sai phạm trong hoạt động đấu thầu diễn ra rất phức tạp ở hầu hết các lĩnh vực, gây ra rất nhiều hệ lụy tiêu cực cho xã hội và bức xúc trong quần chúng nhân dân.
Theo quy định của pháp luật, việc mua sắm tài sản của nhà nước và nguồn đầu tư công phải tổ chức đấu thầu để lựa chọn đơn vị nhà thầu có năng lực, giá thành hợp lý để tiết kiệm cho ngân sách, đảm bảo hiệu quả trong việc sử dụng nguồn ngân sách nhà nước.
Hành vi gian lận giá thầu, câu kết nâng giá trị sản phẩm hàng hóa để trục lợi, chung chi “hoa hồng” của chủ đầu tư, nhà thầu, đơn vị thẩm định thầu, đơn vị kiểm tra, giám sát dẫn đến các dự án chậm tiến độ, chất lượng hàng hóa kém, hiệu quả kinh tế - xã hội thấp, gây thất thoát, thiệt hại nguồn vốn ngân sách nhà nước.
Việc gian lận thầu, nâng khống giá thầu thường có sự thông đồng, liên kết chặt chẽ của nhiều cá nhân, từ những người có chức vụ, quyền hạn chỉ đạo đến cán bộ thực hiện, từ khâu xác lập, phê duyệt, thẩm định đến khâu kiểm tra, giám sát thầu, thậm chí can thiệp cả vào quá trình xây dựng, thực thi chính sách để giành đặc quyền, đặc lợi, phục vụ cho việc trục lợi cá nhân, gia đình, nhóm lợi ích của mình một cách hợp lý hơn, kín đáo hơn, không quan tâm đến hiệu quả, cũng như tài sản thiệt hại, thất thoát của Nhà nước.
Đây là vấn đề nghịch lý đang diễn ra ở nhiều cơ quan, nhiều lĩnh vực dẫn đến thất thoát tài sản của nhà nước. Khi cơ quan chức năng tiến hành kiểm tra, rà soát ở các cơ quan, các lĩnh vực đều phát hiện sai phạm, nhiều cán bộ bị xử lý, trong đó có chế tài hình sự.
Thông thường, nếu không tổ chức đấu thầu, có thể cơ quan nhà nước mua được hàng hóa với giá thị trường hoặc có thể cao hơn giá thị trường một chút. Khi tổ chức đấu thầu sẽ mua được hàng hóa chất lượng tốt, giá cạnh tranh, thậm chí có thể là giá rẻ. Tuy nhiên, khi tổ chức đấu thầu mà các cơ quan, tổ chức nhà nước này lại mua phải các hàng hóa giá đắt hơn gấp nhiều lần... đó đúng là nghịch lý.
Về nguyên tắc, khi đấu thầu mua sắm cần có những nghiên cứu về giá để chủ đầu tư quyết định mức giá gần với giá thị trường, tiết kiệm tối đa ngân sách. Còn ở gói thầu này, giá sản phẩm chênh lệch cao như thế thì phải đặt câu hỏi có sự móc nối thông đồng để làm giá, để giá cao lên hay không.
Trên thực tế, việc làm này đã tồn tại trong công tác đấu thầu, do đó, chúng tôi cho rằng với gói thầu số 3: “Mua sắm và lắp đặt máy móc, trang thiết bị Dự án: Mua sắm máy móc, trang thiết bị phục vụ hoạt động sự nghiệp”, phía Văn phòng Đăng ký đất đai Thanh Hóa cần xem xét thấu đáo, rà soát lại xem có khâu nào sơ hở, làm sai, hay có ai đó lợi dụng quy trình đấu thầu để làm sai lệch, trục lợi hay không? Cũng cần xem xét tính năng của sản phẩm được mua sắm, liệu rằng chúng có tính năng vượt trội và xứng đáng với số tiền bỏ ra để mua sắm không khi cùng các thông số nhưng giá trên thị trường lại rẻ hơn nhiều như vậy”.
Theo điều 222, Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 quy định về tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng. Theo đó, người nào thực hiện một trong những hành vi được quy định tại khoản 1, gây thiệt hại từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật hoặc xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.
Hoàng Bảo - Minh Anh
